Postępowanie spadkowe jest podzielone na kilka połączonych ze sobą etapów. W tym artykule opiszę początkowe stadia tego postępowania. Ten artykuł ma pomóc w ustaleniu, czy w konkretnym przypadku jesteś spadkobiercą, w kolejnych artykułach przedstawię dalsze etapy postępowania. Pamiętaj o tym, że artykuł dotyczy najbardziej typowych sytuacji. Każda sprawa jest indywidualna i nie do każdej będziesz mógł zastosować rady, które zamieszczam poniżej. Dla ochrony prawnej Twoich interesów w sprawach spadkowych, skorzystać powinieneś z indywidualnej pomocy prawnej.

Jak mam sprawdzić czy jestem spadkobiercą ?

Najpierw trzeba ustalić, czy zmarły pozostawił po sobie testament. Jeżeli tak – spadkobiercą staje się osoba powołana w nim powołany do spadku. Tutaj bardzo ważna jest dokładna analiza treści testamentu. Nie każda osoba, która dostaje jakiś przedmiot ze spadku staje się spadkobiercą. To twierdzenie może być na pierwszy rzut oka sprzeczne z logiką, a na pewno jest sprzeczne z potocznym rozumieniem tego, kim jest spadkobierca. Przepisy rozróżniają jednak spadkobiercę od zapisobiercy. Spadkobierca to osoba, która powołana jest do całości spadku: otrzymuje wszystko to, co wchodzi do majątku spadkowego, ale odpowiada też za całość długów. Zapisobierca to, z kolei, osoba, która nie jest powołana do całości spadku, lecz której – kluczowe słowo – zapisano w testamencie konkretny przedmiot lub na rzecz, którego spadkobierca powinien spełnić określone świadczenie. Zapisobierca też może odpowiadać za długi, jeśli jest tak zwanym zapisobiercą windykacyjnym (oznacza to, że w testamencie notarialnym spadkodawca przyznał mu na własność konkretny przedmiot). Te kwestie są jednak poboczne dla głównego tematu artykułu, dlatego nie poruszam ich tutaj szerzej.

Poniżej przykład, który uwidacznia różnicę pomiędzy spadkobiercą a zapisobiercą.

Przykład

W skład spadku wchodziły 2 nieruchomości oraz zabytkowy zegar. W testamencie zmarły wskazał, że do spadku powołuje swoje dzieci: Adama i Zenona. Wskazał natomiast, że chce aby zegar przekazali oni przyjacielowi zmarłego – Wojciechowi. W tym przypadku Adam i Zenon są spadkobiercami, natomiast Wojciech jest zapisobiercą.

Zdarzyć się może też tak, że testament zostanie napisany w ten sposób, że nikt nie zostanie wprost powołany do spadku, a konkretne przedmioty zostaną przyznane konkretnym osobom. Kto w takiej sytuacji jest spadkobiercą ? Czy w ogóle jakikolwiek spadkobierca występuje, skoro wszyscy dostali konkretne przedmioty ze spadku ? Prawo nie dopuszcza sytuacji, w której spadkobierca w ogóle nie występuje. Dlatego w Kodeksie cywilnym znajduje się przepis, który mówi, że w takim przypadku osobę, której przyznano w testamencie poszczególne przedmioty, które wyczerpują prawie cały spadek, traktuje się jak spadkobiercę.

Wróćmy do naszego przykładu i delikatnie go zmodyfikujmy:

Przykład

W skład spadku wchodziły 2 nieruchomości oraz zabytkowy zegar. Nieruchomości mają wartość po 1.000.000 zł. Zegar warty jest 5.000 zł. W testamencie zmarły wskazał, że obie nieruchomości dostaje jego syn – Adam. Drugi syn, Zenon, dostaje za to zabytkowy zegar.

W tym przypadku Adam uznawany powinien być za spadkobiercę co do całości spadku. Zenon może pomyśleć o dochodzeniu zachowku. To jednak również temat na oddzielny artykuł.

Podobne zasady będą miały zastosowanie także wówczas, gdy dodatkowo zmodyfikujemy przykład:

Przykład

W skład spadku wchodziły 2 nieruchomości oraz zabytkowy zegar. Nieruchomości mają wartość po 1.000.000 zł. Zegar warty jest 5.000 zł. W testamencie zmarły wskazał, że jedną nieruchomość dostaje jego syn – Adam. Drugiemu synowi, Zenonowi, przypadnie druga nieruchomość, a przyjaciel zmarłego – Wojciech dostanie zabytkowy zegar.

W takiej sytuacji to Adam i Zenon uważani będą za spadkobierców w wysokości po ½.

Co w przypadku, gdy zmarły nie pozostawił testamentu ?

W przypadku, kiedy testamentu nie ma, musisz odwołać się do reguł dziedziczenia, które opisano w Kodeksie cywilnym.

W pierwszej kolejności za spadkobierców uważa się dzieci zmarłego oraz jego pozostałego przy życiu małżonka. Co ważne, prawo dodatkowo chroni małżonka, gwarantując mu przynajmniej ¼ udziału w spadku.

Przykład

Zmarły pozostawił 5 dzieci oraz małżonka. Małżonek obejmie spadek po zmarłym w wysokości ¼. Każde z dzieci obejmie 1/4 z pozostałych ¾, czyli każde otrzyma 3/16 udziału w spadku.

Przykład

Zmarły pozostawił 2 dzieci oraz małżonka. Każde z nich otrzyma udział w spadku w wysokości 1/3.

Jeżeli dziecko zmarłego nie dożyło śmierci rodzica, wówczas dziedziczyć będą dzieci zmarłego dziecka. W przypadku ich śmierci, również dalsze dzieci będą dziedziczyć.

Przykład

Zmarły miał troje dzieci: Adama, Martę i Patryka. Małżonka zmarłego zmarła przed nim. Adam również zmarł przed spadkodawcą. Adam miał dwójkę dzieci: Beatę i Cypriana, z których Beata nie dożyła śmierci głównego spadkodawcy. Beata ma dwójkę żyjących dzieci: Dorotą i Edwarda. W tym przypadku:

Marta – jest spadkobiercą w wysokości 1/3 udziału;

Patryk – jest spadkobiercą w wysokości 1/3 udziału;

Cyprian – jest spadkobiercą w wysokośći ½ z 1/3 udziału, czyli w wysokości 1/6 udziału;

Dorota  – jest spadkobiercą w wysokości ½ z ½ z 1/3 udziału, czyli w wysokości 1/12 udziału;

Edward – jest spadkobiercą w wysokości ½ z ½ z 1/3 udziału, czyli w wysokości 1/12 udziału.

W przypadku, gdy zmarły nie miał dzieci, dziedziczą jego małżonek oraz rodzice. W takim przypadku małżonek dziedziczy w wysokości ½ udziału, a rodzice – po 1/4. Jeżeli którekolwiek z rodziców nie dożyło śmierci dziecka, wówczas ten udział przechodzi na rodzeństwo zmarłego, a w przypadku śmierci rodzeństwa na dzieci, wnuków, prawnuków rodzeństwa – bardzo podobnie jak w przykładzie wyżej.

Jeżeli zmarły nie miał w chwili śmierci małżonka, rodziców, rodzeństwa, ani dzieci, wnuków itd. rodzeństwa, wówczas za spadkobiercę uważani są dziadkowie zmarłego, jeżeli żyją. W przypadku śmierci dziadków, udziały spadkowe przypadać będą ich dzieciom, wnukom, prawnukom, i tak dalej.

Jeżeli i w tej konfiguracji, zmarły nie miał żadnych krewnych w chwili śmierci, do spadku powołane są dzieci małżonka zmarłego, które nie były jednocześnie dziećmi zmarłego.

W dalszym braku krewnych, spadek obejmie gmina, w której zmarły mieszkał.

Dlaczego spadkobierca ma udział w spadku, a nie konkretne przedmioty ?

Prawo spadkowe skonstruowane jest w ten sposób, że traktuje spadek jako całą masę. Spadkobiercy nie są powoływani do konkretnych przedmiotów tej masy, a wyłącznie do samej masy. Dlatego nie można być „spadkobiercą nieruchomości” czy też „spadkobiercą samochodu”. Spadkobierca jest powołany do całej masy spadku. Jeżeli spadkobierców jest więcej, otrzymują z tej masy określony ułamek. Aby z tej masy otrzymać na wyłączną własność konkretne przedmioty, musisz przeprowadzić dział spadku. Do momentu działu będą one wspólną własnością wszystkich spadkobierców. Oczywiście, działu spadku nie musi przeprowadzać spadkobierca w sytuacji, gdy jest jedynym spadkobiercą.

Zapraszam do obejrzenia krótkiego filmu w serwisie YouTube, w którym krótko podsumowuję treść artykułu. Film można znaleźć po kliknięciu w pogrubione słowo.