W poprzednim artykule opisałem, w jaki sposób ustalić krąg spadkobierców. Samo ustalenie, czy należy się do tego kręgu jest jednak wyłącznie punktem wyjścia do dalszego postępowania spadkowego. Dlatego dzisiaj czas na analizę czynności, jakie może podjąć osoba znajdująca się w tym kręgu.

Spadkobierca ma trzy możliwości:

• może przyjąć spadek „wprost” – to znaczy, że przyjmuje wszystkie przedmioty i prawa, które wchodzą w skład spadku, ale także odpowiada za wszystkie długi spadkowe, bez jakichkolwiek ograniczeń;
• może przyjąć spadek „z dobrodziejstwem inwentarza” – co oznacza, że przyjmuje spadek, staje się spadkobiercą, przyjmuje wszystkie przedmioty i prawa, które wchodzą w skład spadku, odpowiada za długi spadkowe, ale z ograniczeniem do wartości przyjętego spadku;
• może odrzucić spadek – rezygnuje z tytułu spadkobiercy, nie otrzymuje niczego ze spadku, ale też w ogóle nie odpowiada za długi.

Decyzję można podjąć w ciągu 6 miesięcy od dnia uzyskania informacji o tytule dziedziczenia. W praktyce tym dniem jest najczęściej dzień śmierci osoby, po której następuje dziedziczenie. Od tego dnia należy liczyć 6-miesięczny termin na decyzję. Jeżeli jednak spadkobierca został powołany do spadku w wyniku tego, że inny spadkobierca odrzucił spadek, wówczas ten termin należy liczyć od dnia uzyskania informacji o odrzuceniu spadku.

Przykład

Spadkodawca, Dariusz, miał syna, Adama który zgodnie z ustawą był jedynym spadkobiercą. Adam ma jednego, pełnoletniego syna – Cezarego. Dariusz zmarł 10 lutego. Adam odrzucił spadek 2 czerwca. Cezary decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku będzie musiał podjąć do 2 grudnia, chyba że dowiedział się o odrzuceniu spadku później niż 2 czerwca.

W przypadku spadkobierców powołanych na podstawie testamentu, 6 miesięcy należy liczyć od dnia, w którym otwarto testament. Możliwa jest też sytuacja, w której spadkobierca został powołany do spadku po osobie, z którą nie utrzymywał kontaktu i o której śmierci nie wiedział. Spadkobierca może także nie mieć informacji o tym, że osoby powołane do spadku przed nim, ten spadek odrzuciły. Wtedy 6 miesięcy liczone jest od dnia, kiedy realnie spadkobierca się o swoim tytule. W takich mniej typowych sytuacjach spadkobierca powinien dysponować dowodami lub informacjami, które będą pokazywać jednoznacznie, że nie wiedział wcześniej o tym, że zaszły wydarzenia, powodujące, że może być spadkobiercą.

Jak można przyjąć lub odrzucić spadek ?

Żeby przyjąć lub odrzucić spadek należy złożyć oświadczenie przed sądem lub przed notariuszem. Spadkobierca musi zmieścić się w 6-miesięcznym terminie od dnia, w którym dowiedział się, że może być spadkobiercą. Jeżeli oświadczenie składane jest przed sądem, można je złożyć ustnie do protokołu, w trakcie wyznaczonego przez sąd posiedzenia.

Oświadczenie powinno zawierać ściśle określone przez przepisy informacje:

• imię, nazwisko zmarłego, datę i miejsce jego śmierci, a także miejsce, w którym ostatnio zamieszkiwał;
• tytuł powołania do spadku spadkobiercy (ustawa lub testament);
• treść złożonego oświadczenia;
• lista wszystkich wiadomych spadkobiercy osób, które należą do kręgu spadkobierców ustawowych;
• lista wszystkich testamentów zmarłego, o jakich spadkobierca wie, a także informacja o tym, jaka jest ich treść i gdzie są przechowywane;
• do tego należy dołączyć akt zgonu zmarłego.

Jeżeli spadkobierca nie przyjmie ani nie odrzuci spadku w ciągu 6 miesięcy, automatycznie przyjmie spadek „z dobrodziejstwem inwentarza”. Dotyczy to spadków po osobach, które zmarły 18 października 2015 roku lub później.

Czy po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę dziedziczą jego dzieci ?

Jeżeli spadkobiercą jest powołany na podstawie przepisów ustawy, a nie na podstawie testamentu i odrzuci spadek, wówczas automatycznie spadkobiercami staną się jego dzieci. Jeżeli spadek jest obciążony długami i z tego względu również dzieci spadkobiercy będą chciały go odrzucić, należy pamiętać, że również i tutaj obowiązuje 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia. Ten termin liczony jest tak samo jak w przypadku „pierwotnego” spadkobiercy – od dnia dowiedzenia się przez jego dzieci o tym, że zostały spadkobiercami. Realnie najczęściej będzie to dzień, w którym spadkobierca odrzucił spadek.

Jeżeli dzieci spadkobiercy są jeszcze niepełnoletnie, będzie musiał jako opiekun prawny, złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w ich imieniu. W związku z tym, że to bardzo istotna decyzja, dotycząca spraw dziecka, przepisy nie pozwalają na jej podjęcie bez żadnej kontroli. Dlatego, żeby złożyć oświadczenie w imieniu dziecka, trzeba mieć na to zgodę sądu rodzinnego.

Przed odrzuceniem spadku, należy złożyć wniosek o wyrażenie tej zgody przez sąd rodzinny. Bardzo często zdarza się, że sąd będzie zajmował się sprawą przez więcej niż 6 miesięcy. Dlatego wykształciła się praktyka, zgodnie z którą 6-miesięczny termin ulega zawieszeniu od dnia złożenia do sądu wniosku o zgodę do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu.

Po tym, kiedy sąd wyrazi zgodę, można złożyć w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku – przed sądem lub przed notariuszem.

Jeżeli spadkobierca chce przyjąć w imieniu dziecka spadek, obowiązuje ta sama procedura.

Na jakiej podstawie podjąć decyzję o tym, czy przyjąć spadek ?

Każda sprawa jest indywidualna, jednak najczęściej to, czy przyjąć, czy też odrzucić spadek zależy od tego, czy zmarły miał wysokie długi. Nie ma jednego prostego sposobu na sprawdzenie zadłużenia i nigdy nie ma pewności, że zmarły nie miał jakiegoś ukrytego długu. Istnieje możliwość weryfikacji zmarłego w Biurze Informacji Kredytowej (lecz jednak dopiero po przyjęciu spadku), w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Zbadać można także stan nieruchomości zmarłego.

Przyjąłem spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Co to dla mnie oznacza ?

W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest ograniczona do wartości przedmiotów, które wchodzą w skład spadku. Co to jednak w praktyce oznacza ? Do jakiej konkretnie pieniężnie wartości odpowiada spadkobierca ? W jaki sposób ustalić tę wartość i jak bronić się przed wierzycielami, którzy dochodzą spłaty całości długu ?

Po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza należy zadbać o to, aby sporządzony został wykaz inwentarza lub spis inwentarza. Oba te dokumenty są do siebie podobne, jednak mają kilka cech, które je różnią. Celem obu jest ustalenie, co dokładnie wchodzi w skład spadku: zarówno po stronie aktywów, jak i długów. Wykaz inwentarza sporządzany jest przez spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Może być też sporządzony przez zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu. Sporządzić go można na specjalnie do tego przeznaczonym formularzu. Można także sporządzić go przed notariuszem. Po sporządzeniu wykazu przekazać go trzeba do sądu. Sąd ogłosi o każdym wykazie inwentarza, który otrzymał. To ogłoszenie nastąpi na tablicy ogłoszeniowej sądu, a także na stronie internetowej. Dlatego jeśli ważne jest monitorowanie tych miejsc przez spadkobiercę w przypadku, gdy wie on, że są także inni spadkobiercy lub zapisobiercy, a nie składają wykazu wspólnie. Jest to bardzo ważne, dlatego że nie można zasłaniać się nieznajomością wykazów inwentarza, złożonych przez inne osoby. Jeżeli zatem zmarły miał dług, o którym spadkobierca nie wiedział, a został ujawniony w innym wykazie inwentarza, wszystkie organy będą traktować ten dług jako dług, o którym spadkobierca miał informację.

Spis inwentarza różni się od wykazu tym, że sporządza go komornik na polecenie sądu. Wniosek do sądu o sporządzenie spisu możesz wnieść spadkobierca. Może to zrobić także osoba uprawniona do zachowku, zapisobierca, wykonawca testamentu albo nawet wierzyciel zmarłego.

Brak wykazu lub spisu inwentarza może spowodować, że realnie odpowiedzialność spadkobiercy nie zostanie ograniczona.

Jeżeli złożony został wykaz inwentarza lub komornik sporządził jego spis, długi powinny być spłacane zgodnie z tym wykazem lub spisem. Należy pamiętać, że pod uwagę trzeba wziąć także wykazy złożone przez inne osoby. Jeżeli długi są spłacane zgodnie z wykazem, wówczas za te z nich, o których spadkobierca nie wie i nie może łatwo się dowiedzieć spadkobierca odpowiada tylko do wysokości wartości spadku.

Jednak jeżeli spadkobierca nie spłaci długów, o których wiedział lub łatwo mógł się dowiedzieć (na przykład poprzez zapoznanie się z innym wykazem inwentarza), wówczas może ponieść odpowiedzialność w wysokości przekraczającej aktywa spadku. W takiej sytuacji, za długi, których spadkobierca nie spłacił mimo że powinien o nich wiedzieć odpowiada w wysokości takiej, w jakiej by  je spłacił, gdybyś od początku umieścił je w wykazie inwentarza.

Dlatego należy pamiętać, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza zasadniczo powoduje, że nie dojdzie do konieczności długów w większej kwocie niż wartość przyjętego spadku, jednak od tej reguły są wyjątki. W praktyce można ponieść większą odpowiedzialność jeśli nie sporządzono wykazu inwentarza lub jeśli nie są spłacane długi, o których spadkobierca wie lub łatwo mógłby się dowiedzieć. Dlatego jak najszybciej po przyjęciu spadku powinieneś zadbać o sporządzenie wykazu inwentarza.

Czy po przyjęciu spadku spadkobiercę czekają jeszcze jakieś formalności ?

Niezależnie od tego, czy do przyjęcia spadku doszło z dobrodziejstwem inwentarza czy też „wprost”, osoba, która przyjęła spadek jest spadkobiercą.

Teraz spadkobierca potrzebować będzie dokumentu, który potwierdzi:

• że jest spadkobiercą;
• jaki ma udział w spadku;
• kto poza nim jest spadkobiercą.

Dokumentem takim jest sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, sporządzany przez notariusza. Te dokumenty są ze sobą równoważne i to od spadkobiercy zależy, czy będzie wolał uzyskać potwierdzenie sądowe czy też notarialne. Sądowe stwierdzenie wiąże się z mniejszymi opłatami, ale ze standardowo dłuższym czasem oczekiwania.

Stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia to dokumenty, które pozwolą spadkobiercy wykazać przed urzędami, bankami i innymi firmami, że jest spadkobiercą zmarłego. Dokument można wykorzystać na przykład do komunikacji z bankiem czy operatorem telefonicznym, który obsługiwał zmarłego. Jest on niezbędny do przeprowadzenia działu spadku.

Czy na podstawie aktu poświadczenia dziedziczenia można wypłacić pieniądze z rachunku bankowego zmarłego ?

Tak, ale tylko wówczas, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do tego, jaka kwota z rachunku powinna zostać wypłacona każdemu z nich. Jeżeli spadkobiercy się nie zgadzają, z wypłatą należy poczekać do momentu przeprowadzenia działu spadku. Z działu spadku powinno wtedy wynikać, jakie konkretnie kwoty przypadną każdemu ze spadkobierców. Pamiętać należy także, że wewnętrzne procedury banków mogą się od siebie różnić.

Czy spadkobierca płaci podatek od przyjętego spadku ?

Zasadniczo tak – w przypadku, gdy spadkobierca przyjmuje spadek, powinien zapłacić od niego podatek. Obowiązek podatkowy powstaje w dniu przyjęcia spadku.

Jeżeli spadkobierca przyjmuje spadek po osobie najbliższej, wówczas może zostać zwolniony z podatku. Przez osobę najbliższą w tym przypadku przepisy rozumieją:

• małżonka;
• dziecko, wnuka, prawnuka itd.,;
• rodzica, dziadka, babcię, pradziadka, prababcię itd.;
• pasierba;
• brata lub siostrę;
• ojczyma lub macochę.

Aby skorzystać ze zwolnienia, należy złożyć do urzędu skarbowego formularz SD-Z2, w którym zostanie zgłoszone przyjęcie spadku po osobie najbliższej. Termin na złożenie formularza to 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia orzeczenia sądu, stwierdzającego nabycie spadku. Jeżeli nabycie spadku zostało stwierdzone w akcie poświadczenia dziedziczenia lub europejskim poświadczeniu spadkowym, termin 6 miesięcy liczony jest od dnia zarejestrowania aktu lub wydania poświadczenia.

W przypadku, gdy dana osoba nie jest spadkobiercą, a uzyskała jakiekolwiek prawo ze spadku jako zapisobierca zwykły czy też uprawniony z tytułu zachowku, termin zacznie względem niej biec z chwilą wykonania zapisu lub zaspokojenia roszczenia o zachowek. Jeżeli dana osoba nabyła określony przedmiot w drodze zapisu windykacyjnego, termin biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia sądu, które stwierdza nabycie spadku lub od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Zapraszam do obejrzenia krótkiego filmu w serwisie YouTube, w którym krótko podsumowuję treść artykułu. Film można znaleźć po kliknięciu w pogrubione słowo.