Na początku 2023 roku szerokim echem odbił się film, który przedstawiał Kubusia Puchatka jako głównego bohatera horroru. Takie wykorzystanie znanej z zupełnie innego zachowania postaci z bajki dla dzieci było możliwe dzięki temu, że wygasły prawa autorskie chroniące przed powszechnych wykorzystaniem wizerunku Kubusia Puchatka. W wyniku tego postać stała się częścią domeny publicznej. Każdy ma prawo do jej wykorzystania.

Ten przypadek nie jest jednak odosobniony. W 2024 roku w podobny sposób do domeny publicznej ma trafić Myszka Miki. Czy to oznacza, że już w przyszłym roku możemy spodziewać się kolejnego horroru z inną postacią, która dotąd w żaden sposób z horrorem się nie kojarzyła ? Odpowiedź nie jest wcale tak oczywista i zależy od tego, na jaki rodzaj ochrony zdecydowała się wytwórnia posiadająca prawa do postaci. To bardzo dobra okazja do wskazania, czym różni się prawo autorskie od znaku towarowego. Pokazuje ona też jak duży wpływ na zakres ochrony praw autorskich mogą mieć na pozór niewielkie decyzje biznesowe.

Choć opisywana sytuacja dotyczy przedsiębiorstw ze Stanów Zjednoczonych, a zatem zastosowanie do niej znajdą przepisy amerykańskie, bardzo podobne regulacje w tym zakresie obowiązują też w Unii Europejskiej, w tym w Polsce.

Ochrona zapewniana przez prawo autorskie

W zakresie prawa autorskiego po wielu zmianach na przestrzeni lat, w Stanach Zjednoczonych wykształciły się przepisy, które wskazują, że utwory są objęte ochroną przez okres 95 lat od daty pierwszej publikacji. W przypadku Unii Europejskiej ten termin wynosi 70 lat od daty śmierci twórcy.

Prawo autorskie chroni każdy utwór, czyli każdy przejaw twórczości człowieka. Może nim być określona postać, logo, partytura, dźwięk, obraz. Wszystko, co powstało w wyniku kreatywnego działania człowieka może zostać nazwane utworem. Każdy taki utwór jest automatycznie, z mocy przepisów chroniony, przez odpowiedni, wskazany wyżej, okres.

W przypadku, gdy okres ten upłynie utwór trafia do domeny publicznej i może być dowolnie wykorzystywany przez innych twórców. To rozwiązanie ma zapewnić, by z jednej strony autorzy uzyskiwali odpowiednią ochronę swojej pracy i by w trakcie swojego życia (a po śmierci ich spadkobiercy) mogli korzystać finansowo z efektów twórczości, a jednocześnie, by dany utwór nie był na nadmiernie długi czas niedostępny do publicznego wykorzystania.

Rejestracja znaku towarowego

Nieco odmienny celom służy znak towarowy. W przypadku znaku towarowego, możemy przyjąć na potrzeby tego artykuły, że przepisy amerykańskie i europejskie są niemal identyczne (to oczywiście duże uproszczenie). Znak towarowy jest to oznaczenie (może być nim logo, obraz, słowo, dźwięk, a nawet kolor), które odbiorcom jednoznacznie kojarzy się z danym przedsiębiorcą. W przeciwieństwie do praw autorskich, prawa ochronne na znaki towarowe nie powstają samoczynnie. Znak towarowy powinien być zarejestrowany we właściwym urzędzie. Urząd przyznaje prawo ochronne do znaku towarowego na ściśle określony czas, przy czym jeżeli znak jest dalej wykorzystywany prawo to może być odnawiane, bez ograniczeń czasowych.

Właśnie z tego rozwiązania w stosunku do Myszki Miki skorzystała spółka spod znaku Walta Disneya, właściciel praw autorskich, które mają wygasnąć w 2024 roku. Przez rejestrację znaku towarowego przedsiębiorstwo to zapewniło sobie, że pomimo wygaśnięcia praw autorskich do wizerunku Myszki Miki, postać ta w dalszym ciągu będzie korzystać z pewnej ochrony prawnej.

Spowoduje to, że pomimo, że w teorii dopuszczalne będzie wykorzystanie wizerunku postaci, który nie jest już chroniony prawem autorskim, to jednak ten sposób wykorzystania nie będzie mógł naruszyć znaku towarowego. Wykorzystanie postaci nie będzie mogło rodzić u odbiorców żadnych skojarzeń z tym, że dany utwór,  w którym występuje Myszka Miki pochodzi od studia Walta Disneya lub jest z nim w jakikolwiek sposób powiązany.

Biorąc pod uwagę to jak popularna jest to postać w kulturze, w praktyce bardzo trudne będzie stworzenie takiego dzieła, które nie będzie przywodziło na myśl najbardziej znanego studia filmów animowanych na świecie. Zabronione będzie także korzystanie z postaci, które nie wyglądają identycznie jak Myszka Miki, ale są do niej podobne na tyle, że może to wprowadzać odbiorców w błąd.

Budowa strategii ochrony marki

Sytuacja ta pokazuje jak istotne jest kompleksowe spojrzenie na całość strategii ochrony własności intelektualnej w firmie. Dzięki odpowiednio nakreślonemu planowi działań i wdrożeniu środków ochrony prawnej, znacząco zmniejszyć można możliwość wystąpienia zachowań godzących w interesy przedsiębiorstwa.

Dlatego zadaniem każdego przedsiębiorstwa, w ramach którego istotną rolę odgrywają prawa własności intelektualnej powinno być zaprojektowanie takiej strategii, która w najpełniejszym stopniu chronić będzie jego interesy. W opisywanym przypadku istotne znaczenie miało dodanie do ochrony prawnoautorskiej rejestracji znaku towarowego. W konkretnym przypadku niezbędne może okazać się zastosowanie innych strategii, takich jak np. rejestracja wzoru przemysłowego. Wystarczające może się okazać także korzystanie z ochrony przyznawanej przez przepisy powszechnie obowiązujące.

Strategia ochrony praw własności intelektualnej zawsze powinna być „uszyta na miarę” i dostosowana do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa.