Jak dokonać działu spadku ?

Kolejnym etapem procedury spadkowej – po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia – jest dział spadku. Dział spadku nie jest obowiązkowym etapem postępowania spadkowego. Nie wystąpi on na przykład wówczas, gdy do spadku powołany będzie wyłącznie jeden spadkobierca. Nawet kiedy spadek przypadł więcej niż jednej osobie, można podjąć decyzję o zaniechaniu działu spadku. Wówczas, wszystkie aktywa wchodzące w skład spadku pozostaną przedmiotem współwłasności spadkobierców. Czy warto zatem doprowadzić do działu spadku ? Jakie konsekwencje wiążą się z dokonaniem działu ?

Jaka jest sytuacja spadkobierców przed przeprowadzeniem działu spadku ?

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia wskazują wyłącznie na to, jakie osoby, w jakim ułamku mają prawa do masy spadkowej. Na tym etapie spadkobiercy powołani są w określonym ułamku do całej masy spadkowej, to jest do wszystkiego co weszło w skład spadku.

Zatem spadkobierca, powołany do spadku w udziale ½ posiada ½ udziału w całej masie spadkowej, ale także ½ udziału w każdym przedmiocie, który do tej masy wchodzi.

Przed działem spadku, spadkobiercy ograniczeni są w rozporządzaniu udziałami w konkretnych przedmiotach należących do spadku. Spadkobierca może sprzedać udział, który przypada mu w konkretnym przedmiocie, należącym do spadku tylko wtedy, gdy zgodę wyrażą na to pozostali spadkobiercy. Bez takiej zgody sąd może uznać, że sprzedaż udziału jest bezskuteczna wobec spadkobierców. Nie ma za to ograniczeń w rozporządzaniu udziałem w całym majątkiem.

Przykład

Jacek i Marek są spadkobiercami, każdy w udziale po ½. W skład spadku wchodzi nieruchomość o wartości 500.000 zł, samochód o wartości 50.000 zł oraz gotówka w kwocie 10.000 zł. Zarówno Marek, jak i Jacek są właścicielami każdego z tych przedmiotów w udziale ½.

Marek chce sprzedać swój udział w nieruchomości, jednak chce zachować prawo do udziału w samochodzie oraz w oszczędnościach. Jacek nie wyraża na to zgody. Jeżeli Marek w tym wypadku zawrze umowę sprzedaży ½ udziału w nieruchomości, ryzykuje tym, że sąd uzna tę umowę za bezskuteczną wobec Jacka. Nie ma przeszkód by Marek sprzedał udział w całym spadku, to jest żeby inna osoba wstąpiła w całości w prawa i obowiązki Marka jako spadkobiercy.

Jaka wygląda spadkobierców odpowiedzialność za długi spadkowe przed działem spadku ?

Dział spadku wpływa też na to, w jaki sposób spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe. Do momentu działu spadku spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel może wystąpić do każdego ze spadkobierców z roszczeniem o zapłatę całości długu. Po przeprowadzeniu działu spadku, spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe zgodnie ze swoimi udziałami w spadku.

Przykład

Spadkodawca miał dług spadkowy wobec banku w wysokości 90.000 zł. Spadkodawca miał trzech spadkobierców: Adama, Beatę i Cypriana. Adamowi przypadł udział ½ w spadku, a Beacie i Cyprianowi – po ¼.

Przed dokonaniem działu spadku, bank może pozwać każdego ze spadkobierców o pełną kwotę 90.000 zł. Bank może dowolnie wybrać spadkobiercę którego pozwie. Może także pozwać dwóch lub trzech spadkobierców. Możliwa jest zatem sytuacja, w której bank pozywa Cypriana, którego udział w spadku wynosi ¼ o zapłatę całej kwoty 90.000 zł. Cyprian zobowiązany będzie do zapłaty całej tej kwoty i dopiero potem może dochodzić zwrotu odpowiedniej jej części od pozostałych spadkobierców.

Jeżeli spadkobiercy w tym przykładzie dokonaliby działu spadku, wówczas bank nie mógłby wystąpić wobec Cypriana ze skutecznym roszczeniem zwrotu kwoty 90.000 zł. Cyprian byłby zobowiązany do zapłaty kwoty, odpowiadającej wysokości jego udziału w spadku, to jest kwoty ¼ z 90.000 zł, czyli 22.500 zł. O zapłatę pozostałej część kwoty bank musiałby pozwać: Beatę – kwoty 22.500 zł oraz Adama – kwoty 45.000 zł.

Pamiętać należy, że odpowiedzialność solidarna przed działem spadku dotyczy wyłącznie długów spadkowych. Długi, które powstaną po śmierci spadkodawcy nie stanowią długów spadkowych. Zatem, jeżeli na przykład w skład spadku wchodzi mieszkanie, wówczas czynsz za okres po śmierci spadkodawcy nie wejdzie w skład długów spadkowych. Tym samym, spadkobiercy nie będą ponosić za niego odpowiedzialności solidarnej, a adekwatną do swoich udziałów spadkowych.

W jaki sposób można przeprowadzić umowny dział spadku ?

Kiedy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do tego, w jaki sposób dokonać działu spadku, mogą zawrzeć umowę o dział spadku. To, w jakiej formie powinna być zawarta taka umowa zależy od tego, co dokładnie wchodzi w skład spadku. Dla przykładu, jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, dział spadku nastąpić powinien w formie aktu notarialnego. Gdy w spadku znajduje się przedsiębiorstwo, wymagana będzie forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zwykła forma pisemna działu spadku dopuszczalna będzie wtedy, gdy nie znajdą się w niej żadne przedmioty, które wymagają wyższej formy. Dlatego każdy konkretny przypadek analizowany być powinien oddzielnie.

Co ważne, umownego działu spadku można dokonać tylko wtedy, gdy wyrażają na niego zgodę wszyscy spadkobiercy. W tym zakresie do umownego działu spadku mają zastosowanie wszystkie reguły takie jak do zawarcia zwyczajnej umowy. Tak jak na zawarcie takiej umowy zgodę wyrazić muszą wszystkie jej strony, tak umowny dział spadku przeprowadzić można za zgodą wszystkich spadkobierców.

Umową o dział spadku, spadkobiercy mogą objąć cały spadek, jak i wyraźnie ograniczoną jego część. Mogą także ograniczyć go do konkretnych przedmiotów wchodzących w skład spadku, pozostawiając pozostałą część spadku niepodzieloną.

Czy możliwy jest dział spadku, jeśli nie zgadzają się na niego wszyscy spadkobiercy ?

Tak, jednak w przypadku braku zgody wszystkich spadkobierców co do działu spadku konieczne jest przeprowadzenie postępowania sądowego. Sąd opierając się na zgromadzonych w postępowaniu dowodach oraz stanowiskach wyrażonych przez spadkobierców zdecyduje o sposobie podziału spadku.

W wyniku przeprowadzonego postępowania, sąd może na przykład:

• przyznać spadkobiercom konkretnie określone przedmioty, wchodzące w skład spadku – odpowiednio do posiadanych przez każdego ze spadkobiercę udziałów, z ewentualnym zastosowaniem spłat lub dopłat;
• przyznać całość spadku jednemu ze spadkobierców (lub kilku spadkobiercom) z obowiązkiem dokonania spłaty pozostałych spadkobierców;
• dokonać podziału cywilnego spadku, to jest sprzedać składniki należące do spadku i podzielić między spadkobierców uzyskaną kwotę.

Podejmując decyzję o sposobie działu spadku, sąd kierować się będzie nie tylko stanowiskiem każdego ze spadkobierców, ale też takimi kwestiami jak możliwości finansowe spadkobierców w zakresie uiszczenia spłat lub dopłat lub gospodarczą zasadnością proponowanego sposobu podziału. W pierwszej kolejności, sąd próbować powinien podzielić spadek poprzez przyznanie konkretnych przedmiotów konkretnym spadkobiercom, to jest tak aby uniknąć sprzedaży aktywów wchodzących do spadku.

Postępowanie o dział spadku może zostać zainicjowane przez każdego ze spadkobierców. Opłata sądowa za złożenie wniosku o dział spadku wynosi:

• 300 zł, jeżeli zawiera on zgody projekt podziału spadku lub
• 500 zł, jeżeli takiego projektu nie zawiera.

Opłaty te są dwukrotnie wyższe w przypadku, gdy łącznie z działem spadku spadkobiercy dochodzą zniesienia współwłasności.

Dodatkowo liczyć się należy z tym, że w toku postępowania powstać mogą wydatki, które obciążą wnioskodawcę lub uczestników postępowania, na przykład związane z koniecznością powołania biegłego.

W odróżnieniu od umownego działu spadku, w przypadku działu sądowego zasadą jest orzeczenie o podziale całości spadku. Sąd wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach może ograniczyć postępowanie do działu określonej części spadku.

Co podlega podziałowi ?

Przedmiotem działu spadku są wyłącznie aktywa (tj. wszystkie rzeczy, znajdujące się w spadku – nieruchomości, ruchomości, gotówka itp.). Nie jest możliwy podział długów spadkowych. Dział spadku nie pozostaje jednak bez wpływu na sposób odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Od dokonania działu spadku odpowiadają oni za długi już nie solidarnie, ale według swoich udziałów.

Kiedy należy dokonać działu spadku ?

Przepisy nie przewidują konkretnego terminu, w którym należy dokonać działu spadku. W praktyce dział spadku najwcześniej może zostać dokonany po uprawomocnieniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia oraz po uregulowaniu kwestii podatkowych, związanych z podatkiem od spadków i darowizn.

W przypadku braku zgody wszystkich spadkobierców i konieczności przeprowadzenia sądowego działu spadku warto zadbać o to, by dział spadku został przeprowadzony możliwie szybko. Spowodowane jest to faktem, że sąd podejmując decyzję co do działu spadku bierze pod uwagę stan spadku z daty śmierci spadkodawcy, jednak wartość przedmiotów ustala według stanu na dzień dokonania działu spadku. W skład spadku mogą wchodzić takie przedmioty, jak na przykład samochód lub gotówka, które z czasem tracą na wartości.

Czy z działem spadku wiążą się obowiązki podatkowe ?

Jeżeli spadkobierca otrzyma ze spadku przedmioty o wartości przekraczającej jego udział spadkowy i w związku z tym będzie zobowiązany do uiszczenia spłat lub dopłat na rzecz pozostałych spadkobierców, wówczas zobowiązany on będzie także do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. W pozostałych przypadkach dział spadku nie powinien powodować obowiązków podatkowych. W konkretnej sprawie warto jednak skonsultować się z doradcą podatkowym.

Zapraszam do obejrzenia krótkiego filmu w serwisie YouTube, w którym krótko podsumowuję treść artykułu. Film można znaleźć po kliknięciu w pogrubione słowo.